مفهوم سلامت
مفهوم سلامت؛ نظریه مبنای ما در انسان شناسی و تعریف ما از سلامت و بیماری
اول؛ قلب، مرکز فرماندهی انسان
امام صادق عليه السّلام: «بدان كه قلب نسبت به جسد انسانى به منزله‌ی امام است براى مردم كه همه بايد اطاعتش را بنمايند، مگر نمىبينى كه تمام جوارح و اعضاء جسد اعوان و ايادى و مفسّر قلب هستند.» [اعْلَمْ يَا فُلَانُ أَنَّ مَنْزِلَةَ الْقَلْبِ مِنَ الْجَسَدِ بِمَنْزِلَةِ الْإِمَامِ مِنَ النَّاسِ الْوَاجِبِ الطَّاعَةِ عَلَيْهِمْ أَ لَا تَرَى أَنَّ جَمِيعَ جَوَارِحِ الْجَسَدِ شُرَطٌ لِلْقَلْبِ وَ تَرَاجِمَةٌ لَهُ مُؤَدِّيَةٌ.] [علل الشرائع، ج1، ص: 109]
- قلب مرکز فرماندهی انسان، آیینه روح و مرکز پاسخ به نیازهای عقل یا خواسته های نفس از طریق دیگر اعضای بدن می باشد. طب مدرن؛ مغز را مرکز بدن انسان می‌داند.
- انسان دارای روح، عقل، جسم و نفس است. طب مدرن فقط نسبت به جسم، آن هم با نگاه داروینی شناخت دارد.
- نیت، حزم، عزم و اراده ابزار تسلط قلب بر انسان است.
امام صادق عليه السّلام: «هيچ بدنى از تحمّل آنچه نيّت؛ توان آن را داشته باشد، ناتوان نشده است.» [مَا ضَعُفَ بَدَنٌ عَمَّا قَوِيَتْ عَلَيْهِ النِّيَّةُ.] [من لا يحضره الفقيه، ج4، ص: 400]
دوم؛ معده، خانه‌ی بیماری‌ها
پیامبر عظیم‌الشأن اسلام صلی الله علیه و آله: «معده خانه‌ی بیماری‌هاست و پرهیز رأس داروهاست و بدنت را به آنچه بدان خو کرده وا گذار» [وَ قَالَ النَّبِيُّ ص الْمَعِدَةُ بَيْتُ الدَّاءِ وَ الْحِمْيَةُ رَأْسُ الدَّوَاءِ وَ أَعْطِ كُلَّ بَدَنٍ مَا عَوَّدْتَه] [عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، ج2، ص: 30]
- معده خانه بیماری هاست و نوشیدنی‌ها و خوردنی‌های طیب و خبیث و روش مصرف آن مؤثر در این مسئله است.
از دیگر علل اصلی بیماری‌های انسان از منظر وحی و طب اسلامی؛
- گناه و ظلم
- آزمایش و ابتلا الهی است.
خداوند متعال: «و هر [گونه] مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسیاری درمی‌گذرد.» [وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصيبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَيْديکُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ کَثيرٍ (30)] [قرآن کریم: سوره شوری]
مهمترین علل بیماری‌ها در طب مدرن؛ 1. ژن و سلول 2. میکروب، ویروس، انگل و باکتری 3. عدم توازن در ریز مغزی‌ها، که با یک نگاه حداقلی و بدون در نظر گرفتن حتی دیگر مسائل مادی نظیر مزاج، فقط در دایره مسایل مربوط به جسم خلاصه می شود.
سوم؛ قلب، مؤثرترین عامل در سلامت
پیامبر عظیم‌الشأن اسلام صلی الله علیه و آله: «در وجود انسان پاره گوشتى (قلب صنوبری) است كه اگر صحيح و سالم باشد ساير اعضاى بدن نيز سالم است و اگر مريض باشد ساير اعضاى بدن نيز مريض و فاسد خواهد بود و آن قلب است.» [فِي الْإِنْسَانِ مُضْغَةٌ إِذَا هِيَ سَلِمَتْ وَ صَحَّتْ سَلِمَ بِهَا سَائِرُ الْجَسَدِ فَإِذَا سَقُمَتْ سَقُمَ بِهَا سَائِرُ الْجَسَدِ وَ فَسَدَ وَ هِيَ الْقَلْبُ.] [الخصال، ج1، ص: 31]
سلامت انسان وابسته به سلامت قلب است. قلب؛ مرکز فرماندهی، حافظ سلامت و مدیر بدن در رفع بیماری‌هاست.
قلب؛ نرم افزار و سخت افزار دارد. مثل موبایل یا کامپیوتر! یعنی منظور از قلب همین پاره گوشت صنوبری شکل است که نرم‌افزاری روی آن سوار است.
سلامت قلب از منظر وحی و طب اسلامی وابسته به عواملی نظیر؛
- تفکر و علم
- هوای نفس
- رِفق و محبت
- مصرف طیبات، رعایت آداب مصرف و پرهیز از خبیثات است.
امام صادق علیه السلام: «كننده كار بدون بصيرت؛ مانند رونده در غير راه صحيح است، كه سرعت سير چيزى جز دور شدن از راه بر او نمىافزايد.» [الْعَامِلُ عَلَى غَيْرِ بَصِيرَةٍ كَالسَّائِرِ عَلَى غَيْرِ الطَّرِيقِ لَا يَزِيدُهُ سُرْعَةُ السَّيْرِ إِلَّا بُعْداً.] [الكافي (ط - الإسلامية)، ج1، ص: 43. من لا يحضره الفقيه، ج4، ص: 401]
البته طب مدرن با نگاه کاملاً تجربی، مادی و سرمایه داری، جزءگرا، بخشی، سکولار و عدم جامع نگری به انسان، علل بیماری ها و در کل عوامل موثر بر سلامت، دچار اختلال در نظام معرفتی شده و در نتیجه تلاش معتقدان به این مکتب طبی برای ارتقای سلامت بشریت جز خسارات جبران ناپذیر روحی، جسمی و روانی، محصول دیگری در بر نداشته است.