قاتلی به نام تفلون !
"تفلون" یکی از انواع مواد پلیمری است که رویه فلز را پوشانده، از چسبیدن مواد غذایی به ظرف در حین پخت جلوگیری می‌کند؛ دو خصوصیت ویژه‌ای که این پوشش را در مقابل سایر پوشش‌ها برتری می‌بخشد، مقاومت حرارتی بالا و مقاومت زیاد در برابر اسیدها و قلیاها است؛ تفلون در مقایسه با پوشش‌های نچسب دیگر از بالاترین ضریب نچسبی برخوردار است.
مهم‌ترین ماده اصلی نچسب در ظروف تفلون که امروزه نیز به کار می‌رود همان ترکیب پلی‌تترافلوئورواتیلن است که مادّه‌ای با مقاومت حرارتی مطلوب، ضریب اصطکاک کم و عایق الکتریسیته است؛ این ماده به روی فلزاتی مانند آلومینیوم، آلومینیوم فشرده یا فولاد ضدزنگ روکش می‌شود و سازندگان تفلون، آن را مادّه‌ای غیرسمّی و ازنظر شیمیایی بی‌اثر می‌دانند و ادعا می‌کنند که در شرایط عادی، مصرف مواد غذایی در آنها موجب آلودگی و مسمومیت غذایی نمی‌شود.
سه نگرانی اصلی در به‌کارگیری ظروف تفلون
۱. اثرات حرارت بر این ظروف که ممکن است با احتمال تشکیل مواد سمی در آنها همراه باشد؛ تابه‌حال درباره اثرات مستقیم ترکیبات تفلون روی انسان مطالعات زیادی انجام‌نشده اما مطالعات و تجربیات زیادی در زمینه‌ی آسیب حیوانات و خصوصاً پرندگان براثر استنشاق بخارات حاصل از گرم شدن تفلون وجود دارد.
تولید‌کنندگان مختلف ممکن است از مواد تشکیل‌دهنده متفاوتی در ساخت ظروف تفلون خود استفاده کنند اما یک ماده اصلی که قطعاً در تولید تمامی ظروف با پوشش تفلون استفاده می‌شود، ماده پرفلورواکتانوئیک اسید (PFOA) است که درواقع تفلون، خاصیت ضد چسبندگی خود را مدیون همین مادّه است؛ این ماده در هزاران محصول نظیر ظروف آشپزی تا پیژامه‌های کودکان و فنجان‌های قهوه مسافرتی، مواد پاک‌کننده دست‌شویی‌ها، برخی فرش‌ها و زیراندازها، کاغذهای بسته‌بندی پیتزا، کیسه‌های آماده کردن ذرت در مایکروفر و سایر مواد استفاده‌شده در بسته‌بندی مواد غذایی استفاده می‌شود، بر اساس اعلام کمیسیون علمی سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده، سرطان‌زا است.
این ماده در بدن دلفین‌هایی که در سواحل فلوریدا خودکشی کردند همچنین خرس‌های قطبی هم مشاهده شده است همچنین مطالعات انجام‌شده، نشانگر وجود این ماده در بدن تقریباً همه آمریکایی‌ها و حتی نوزادان است؛ شواهدی وجود دارد که نشانگر ارتباط این ماده با کم‌وزنی و اختلالات مغزی در نوزادان است؛ این ماده بسیار مقاوم است و به‌خلاف تبلیغات شرکت «دوپونت» که اعلام می‌کند محصولاتش به‌راحتی از محیط زیست پاک می‌شوند باید گفت که حذف این ماده از زندگی ما تقریباً غیرممکن شده است!
چندی پیش محققان دانشگاه تورنتو نیز بر پایه نتایج یک تحقیق اعلام کردند که تفلون بر اثر حرارت تجزیه می‌شود و گازی که بر اثر تجزیه از آن متصاعد می‌شود، برای محیط زیست زیان‌آور است.
تحقیقات دیگر نشان می‌دهند که گاز متصاعدشده از ظروف تفلون پس از ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد حرارت، به مرگ پرندگان و در دمای ۶۶۰ درجه به "مرگ انسان‌ها" خواهد انجامید البته این دماها فقط هنگامی رخ می‌دهد که یک ظرف خالی روی شعله گذاشته شود.
موارد زیادی از مسمومیت در پرندگان با بخارات حاصل از گرم شدن تفلون گزارش شده که به‌صورت عدم تعادل، دشواری در تنفس، ضعف، تشنج یا حتی مرگ به‌صورت آنی یا تأخیری بوده است.
در انسان حالتی به‌نام "سرماخوردگی تفلونی Teflon flu" دیده شده که به‌صورت احساس تنگی نفس، خستگی، سردرد، سرفه، تب و لرز و گلودرد تظاهر می‌کند و به‌راحتی با سرماخوردگی معمولی اشتباه گرفته می‌شود؛ به‌صورت موردی (Case report) آدم ریوی ناشی از استنشاق پلی‌تترافلوئورواتیلن هم گزارش شده است.
در مقابل این نظریه‌ها، شرکت دوپونت در اظهارنظری رسمی اعلام کرده است:
"ظروف تفلون استاندارد تا دمای ۲۶۰ درجه را تحمل می‌کنند اما با بالا رفتن حرارت و رسیدن به حدود ۳۴۰ درجه، اندود تفلون تجزیه می‌شود؛ به‌طور معمول، حرارت غذا به‌هنگام طبخ و سرخ‌کردن‌های معمولی از ۲۵۰ درجه تجاوز نمی‌کند".
امّا نکته تأسف‌بار اینکه بعضی بررسی‌های انجام‌شده حاکی از آن است که به‌خلاف نظر شرکت سازنده تفلون، در دمای پخت‌وپز عادی هم چند ماده شیمیایی سمی از این ظروف انتشار می‌یابد.
۲.جداشدن ذرّات تفلون از کف ظرف و وارد شدن آنها به بدن که ممکن است برای سلامتی زیانبار باشد؛ طبق گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا، در خون 92 درصد آمریکایی‌ها غلظت‌هایی از PFOA وجود دارد؛ جالب است که میزان PFOA در خون این افراد مشابه میزانی است که در موش باعث بروز اثرات سمی می‌شود؛ این ماده در موش تولید ۴ نوع سرطان می‌کند: سرطان کبد، پانکراس، سینه و بیضه.
می‌توان احتمال داد که استفاده دراز‌مدت از این ظروف و مواجهه زیاد با این ماده در انسان نیز چنین اثراتی داشته باشد؛ اگرچه این نتیجه‌گیری نیاز به بررسی‌های علمی بیشتری دارد.
در اوائل سال 2006 گروهی از مشاوران علمی به سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا پیشنهاد کردند که ماده PFOA در ردیف مواد شبه‌سرطان‌زا در انسان طبقه‌بندی شود؛ بر این اساس، سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا از شرکت‌های تولیدکننده ظروف نچسب خواسته است که استفاده از PFOA را در تولیداتشان کاهش داده؛ در نهایت آن را با ماده دیگری جایگزین آن کنند.
متأسفانه علی‌رغم تأکید تحقیقات مختلف بر آثار زیانبار این مواد، در استاندارد شماره ۲۸۰۹ سازمان ملّی استاندارد ایران می‌خوانیم: "مهم‌ترین ماده اصلی نچسب پلی‌تترافلوئورواتیلن است که ماده‌ای غیرسمی... می‌باشد!".
البته متخصصانی که مشغول تحقیق برای ساخت ترکیبی جایگزین برای تفلون هستند، می‌گویند که بیش از صد ترکیب دیگر را می‌توان نام برد که جایگزین تفلون شوند اما خاصیت نچسب بودن تفلون را ندارند.
۳.افزایش سطح خونی مواد شیمیایی موجود در تفلون، ناشی از تماس‌های محیطی و کاری؛ یک مرکز مهم آزمایشگاهی در آمریکا با آزمایش به‌روی ظروف تفلون می‌گوید "مقدار کافی از آن می‌تواند وارد گردش خون انسان شده و تولید بیماری کند البته کار در مراکز و کارخانجاتی که افراد در آن به‌طور مستقیم در معرض PFOA قرار می‌گیرند، خطرناک‌تر از مصرف ظروف تفلون است".
در سال 2005، سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده به‌دلیل چند دهه پنهانکاری شرکت دوپونت در مورد آثار زیانبار تفلون، این شرکت را 16500000 دلار جریمه کرد.
بررسی‌ها نشان داد که تفلون، نه‌تنها آب آشامیدنی رودخانه دره اوهایو بلکه خون مردم و حیوانات در سراسر جهان را آلوده کرده است؛ تحقیقات توسط مقامات فدرال و گروه‌های منافع عمومی از جمله EWG، نشان می‌دهد که خون تقریباً همه آمریکایی‌ها با این مواد آلوده شده است، موادی که به‌آسانی از مادر به جنین منتقل می‌شوند. (Transplacental exposure of neonates to perfluorooctanesulfonate and perfluorooctanoate: a pilot study, O. Midasch, H. Drexler, N. Hart, M. W. Beckmann, J. Angerer, International Archives of Occupational and Environmental Health, July 2007, Volume 80, Issue 7, pp 643-648)
دوپونت هیچ‌گاه حاضر به اعتراف در مورد قصورش نشد اما وعده داده بود تا سال 2015، PFOA را از خط تولید خود حذف کند و نیز بیش از 300 میلیون دلار به حدود 70000 نفر ساکنان اطراف کارخانه خود غرامت بپردازد.
هم‌اکنون تولید، استفاده و واردات PFOA در ایالات متحده به پایان رسیده است اما دوپونت و دیگر شرکت‌ها با استفاده از ترکیبات مشابه که ترکیب و بی‌خطری بسیاری از آنها به‌عنوان اسرار تجاری پنهان است به کار خود ادامه می‌دهند، در عین حال که در بسیاری از کشورها، تولید و مصرف PFOA ادامه دارد.
در واقع و با وجود شواهد و دلایل متعدد علمی در مورد سرطان‌زا بودن استفاده از ظروف تفلون و ارتباط آن با کم‌خونی و اختلالات مغزی نوزادان، هنوز هم بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده این ظروف و دولت‌ها حاضر به حذف این محصولات از بازارها نیستند.
نکته جالب اینکه علی‌رغم همه گزارش‌ها و هشدارهای منتشرشده در رسانه‌ها، فروش این کالاها هم با تغییر محسوسی روبه‌رو نبوده است؛ شرکت‌ها به ما دروغ می‌گویند تا آنجا که برخی کارشناسان ادّعا می‌کنند که طبق نظر کارشناسان، تفلون مرغوب حتی اگر بلعیده هم شود بدون هیچ اثر سوئی بر بدن، دفع می‌شود!" و ما هم با دروغ‌های کوچکی که به خودمان می‌گوییم، با آنها همراهی می‌‌کنیم چرا که مطمئناً پذیرفتن ادعاهای شرکت‌ها در مورد ایمن بودن تولیداتشان، سهولت و راحتی بیشتری را برای ما به‌همراه دارد!
تحقیقات مختلف، ثابت می‌کنند که مواد موجود در تفلون، به‌روی پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) "تولد نوزادان دارای کمبود وزن و برخی دیگر از مشکلات مادران باردار و نوزادان" تأثیر منفی می‌گذارند.
کادمیم موجود در تفلون باعث ابتلا به سرطان
دکتر کشاورز؛ مدیر گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید: "در تهیه ظروف تفلون از کادمیم استفاده می‌شود که از فلزات سنگین است؛ به‌ویژه در ظروفی که استاندارد نباشند، میزان این فلز بیشتر است، این ماده به‌مرور وارد غذا می‌شود و باعث بروز سرطان، کوتاهی قد و ضایعات پوستی می‌شود علاوه بر این، کادمیم در سنتز هموگلوبین دخالت می‌کند و منجر به کم‌خونی می‌شود".
علاوه بر موارد گفته‌شده، دکتر کشاورز در رابطه با استفاده مجدد از ظروف تفلونی که دچار آسیب و خراش‌هایی بر اثر شست‌وشو یا کشیدن قاشق یا غیره شده‌اند، ابراز نگرانی و تأکید می‌کند: "از آنجا که احتمال ورود کادمیوم به بدن از طریق ظروف تفلونی که هنگام پخت‌وپز آسیب دیده‌اند، بیشتر است بنابراین تأکید می‌شود از ظروفی که کاملاً سالم هستند، استفاده شود".
کادمیوم ماده‌ای است که به‌مقدار زیادی در تفلون یافت می‌شود و موجب بروز بیماری‌های داخلی و گوارشی و نقص عضو جنین می‌شود و مقدار بالای آن که می‌تواند با مصرف ظروف تفلون وارد بدن شود، موجب ایجاد سرطانخواهد شد".
نتایج تحقیقات دانشمندان در دانشگاه آپسالا در سوئد نشان داده است که ترکیبات پرفلورینات سموم محیطی هستند و بین سطح بالای آنها در خون و ابتلا به دیابت نوع یک رابطه وجود دارد؛ ترکیبات پرفلورینات به‌طور گسترده در محصولات مصرفی و صنعتی متنوعی از جمله کف‌های آتش‌نشانی، ظروف نچسب آشپزخانه، گریس و مواد ضدآب، واکس اسکی و لباس‌های ضدآب به‌وفور وجود دارد؛ در گروهی بیش از یک‌هزار زن و مرد ۷۰ساله، سطح ترکیبات پرفلورینات در خون اندازه‌گیری و بررسی شد که آیا این افراد که ترکیبات پرفلورینات در خون آنها زیاد بود، مبتلا به دیابت هستند یا خیر، نتایج این تحقیقات نشان داد که ۱۱۴ نفر از این افراد با سطح بالای ترکیبات پرفلورینات مبتلا به دیابت هستند.