معرفی کتاب طب اسلامی – مهدی شیروانی
بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از کتاب‌های کامل و جامع در زمینه‌ی طب اسلامی، کتاب «طب اسلامی و راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها» تألیف آقای مهدی شیروانی است که با متنی ساده و روان و برگرفته از آیات و روایات و در پاره‌ای از موارد تحلیل‌ها و نظرات اطبّا و حکماء بوده که برای همه اقشار جامعه می‌تواند مفید و البته ضروری باشد. این کتاب، شامل پنج فصل است که هر فصل از تعدادی گنجینه تشکیل شده است.
در فصل یکم و در گنجینهی یکم کتاب، اهمیت حفظ‌الصحه و پیشگیری از بیماری‌ها به رشته‌ی تحریر نویسنده درآمده است.
نویسنده در تبیین معنای بیماری و صحت در ابتداء، معانی بیماری و صحت را از منظر ادبیات فارسی و ادبیات عرب مورد بررسی قرار داده است .
در مورد اهمیت پیشگیری، مطالب مفیدی را ذکر کرده است که می‌توان برای خالی نماندن عریضه یک نمونه را برای مثال ذکر کرد: «روایات ما سراسر تأکید و توصیه بر حفظ سلامتی دارند و آیات قرآن نیز با تأکید بر خوردن طیبات و بیان مصادیق آن به این موضوع توجه داشته است.»
در قسمت بعدی مقدمه، نویسنده به بررسی تاریخ طب می‌پردازد و مقام علمی اهل بیت علیهم‌السلام را مورد بررسی قرار
می‌دهد.
گنجینهی دوم اشاره‌ای به حقیقت و چیستی مبانی نظری طب اسلامی دارد و آن را از زوایای مختلفی همچون:
حقیقت علم و منشاء وحیانی علوم و فنون، پرهیز از تجدد و علوم مضرّ، علل و اسباب بیماری‌ها، تأثیر متقابل جسم و روح بر یکدیگر، شناخت طبایع، کیفیت برداشت گزاره‌های طبی از قرآن، معیارهای پذیرش روایات طبی و نظرات علما و اندیشمندان در مورد طب اسلامی، بررسی می‌کند.
در مباحث بعدی ابتداءً به اهمیت دقت در کسب غذا می‌پردازد و ضرورت علم نافع و سپس مرجعیت علمی اهل بیت را بازگو می‌کند.
در زمینه‌ی گسترش جهل در غیبت امام معصوم تمدن جدید را به چالش کشیده و به بحران‌های به وجود آمده از این تمدن و ناکارآمدی طب جدید اشاره‌ای مختصر می‌نماید.
سپس علل و اسباب بیماری‌ها را به دو دسته‌ی مادی و معنوی تقسیم کرده و آن را در پانزده مورد بیان می‌کند که عبارتند از: امتحان و آزمایش الهی، انجام محرمات(گناه و معصیت)، انجام مکروهات، مقدمه‌ی مرگ، اسراف در خوردن، هم و غم، سرایت و یا واگیر، شیطان، جن، چشم زخم، حسد، ژن، اختلالات طبایع چهارگانه، تغییرات آب و هوا، تعجیل در معالجه و عوارض دارو.
در چهارمین قسمت، درباره‌ی تأثیر متقابل جسم و روح در یکدیگر سخن گفته است. قسمت اول در زمینه‌ی تأثیر تغذیه بر روح و روان که در آیات قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته و قسمت دوم در زمینه‌ی تأثیر رفتارهای معنوی بر بدن انسان.
در قسمت پنجم از این فصل در مورد خلقت انسان از طبایع یا اخلاط چهارگانه و اهمیت غلبه مزاج‌ها، علائم ودرمان اخلاط از منظر روایات صحبت شده است.
در فصل ششم، اهمیت تغذیه، امر به خوردن طیبات و نهی از خبیثات، با توجه به آیات قرآن ذکرشده است.
در قسمت هفتم، معیارهای پذیرش روایت‌های طبی با ملاک‌هایی همچون (ارزیابی دلالی و متنی، ارزیابی سندی و قرائن معتبره در پذیرش روایات و نظرات موافقان و مخالفان) مورد توجه واقع شده است.
در بخش هشتم، نظرات علما و اندیشمندان معاصر در پذیرش طب اسلامی و سخنانی از این عزیزان برای خوانندگان این کتاب مطرح شده است.
در فصل دوم از این کتاب راهکارهای تغذیه‌ای در پیشگیری از بیماری‌ها با توجه به آداب و سنت‌هایی که از ائمه معصوم علیهم‌السلام به ما رسیده است را در سه گنجینهی مهم بیان می‌کند که مختصراً به آن اشاره‌ای می‌شود.
گنجینهی اول «تدابیر نوشیدنی‌ها»
در ابتداء ضرورت وجود آب برای بدن با توجه به سخن ارزشمند امام صادق علیه‌السلام را به مفضّل بیان می‌کند و در ادامه معیارهای آب مطلوب و کیفیت نوشیدن آب در شب و روز و نمونه‌ای از نوشیدنی‌های سالم و پرهیزاتی که رعایت آنها انسان را از انواع بیماری‌های روحی و جسمی حفظ می‌کند و مورد توجه قرار می دهد.
گنجینهی دوم
در این بخش اشاره به این دارد که بعد از نیاز انسان به آب، نیاز به غذا مهم‌ترین نیاز بشر تلقی می‌شود که اگر برطرف نشود سبب مشکلات عدیده‌ای می‌شود.
در این قسمت، قرآن مجوّز خوردن طیّبات را به بشر می‌دهد وسپس می‌گوید که بدون بیان وحی و اهل‌بیت ما نمی‌توانستیم اطمینانی به تجربه‌ی بشری در زمینه‌ی خوردن و آشامیدن داشته باشیم و مطمئناً مانند جوامع غربی که امروزه روی به خوردن خبیثات آورده‌اند امکان داشت ما هم بدون اهل‌بیت همانند آنها باشیم.
بعد از اشاره به راه‌های شناخت طیبات، نویسنده‌ی محترم اشاره به جامعیت در غذاها می‌کند و می‌فرماید انسان نباید تنها یک غذا را میل کند بلکه می‌تواند از انواع غذاها اعم از گوشتی، لبنی، گیاهی و ... استفاده کند و هیچ محدودیتی نسبت به آنها ندارد.
در قسمت بعدی، وعده‌های غذایی را مطرح می‌کند و اهمیت خوردن صبحانه، زمان و کیفیت آن را بیان می‌نماید و پس از آن کمیت و کیفیت شام را با توجه به روایات معصومین ذکر می‌کند.
یکی از مسائل مهم در طب اسلامی، کم خوری و آداب و سنت‌های خوردن است که به طور خلاصه در این کتاب اشاره‌ای به آن شده است.
موضوع بعدی اهمیت مواد غذایی است؛ مخصوصاً غذاهایی که قرآن و روایات آنها را مهم شمرده که برای سلامت و درمان بیماری‌های انسان‌ها مفید بوده است سپس پرهیزاتی که در باب خوردن آمده و کتاب‌های روایی آنها را معضلی برای سلامتی انسان قلمداد کرده را نویسنده به قلم تحریر درآورده و مفصّل به بیان آنها پرداخته است.
گنجینهی سوم «تدابیر ظرف ها»
ظرف‌ها نقش‌های مهمی در تمدن و تغذیه انسان دارند و به دو گروه تقسیم می‌شوند. گروه اول، ظرف‌هایی هستند که سلامت انسان را تضمین می‌کند و در مقابل ظرف‌هایی وجود دارد که تهدیدی جدی برای سلامت بشر به حساب می‌آید.
در فصل سوم این کتاب راهکارهای مادی و جسمانی در پیشگیری از بیماری‌ها را در دوازده گنجینه، که بسیاری از این موارد را علامه مجلسی در کتاب شریف حلیه المتقین مفصّل به آنها پرداخته است بازگو می‌کند.
نویسنده در گنجینهی یکم این فصل، فلسفه خلقت هوا و اهمیت آن، حکمت‌های فصول چهارگانه، تأثیر هوا بر مزاج‌ها، تدابیر فصل‌های بهار، تابستان، پائیز و زمستان را به طور جامع بیان کرده است.
در گنجینهی دوم، تدابیر بهداشت، ضرورت‌های بهداشت و نظافت، ابزارهای نظافت اعم از (آب و زمین و خورشید و ...)، راه‌های نظافت که متشکل شده است از غسل، تیمم، وضو و تطهیر دهان و دندان، پرهیزهای بهداشت و نظافت بدن، بیان نجاسات و آلودگی‌ها از منظر قرآن و روایت را مورد نقد و بررسی قرار داده است.
گنجینهی سوم موضوعاتی در مورد آداب، پرهیزات و مکان‌هایی که نباید در آنجا تخلی کرد را مورد توجه قرار داده است.
گنجینهی چهارم در مورد حمام، آداب آن و باید نبایدهای استحمام است.
گنجینهی پنجم در مورد ضرورت‌های نظافت محیط، بستن درب و پنجره، دفن بعضی از اعضای جداشده از بدن، مدیریت عطسه و ... بحث کرده است.
گنجینهی ششم به بیان سبک ساختمان‌سازی، معماری، چینش و حجاب خانه پرداخته است.
گنجینهی هفتم، پوشش، نحوه‌ی پوشیدن، جنس پوشش، پرهیزات پوشش و رنگ‌هایی که روایت به آنها اهتمام ورزیده را مطرح کرده است.
گنجینهی هشتم، تدابیر خواب‌وبیداری، اوقات و مکان‌هایی که برای خواب مطلوب است را ذکر کرده است.
در گنجینهی نهم اهمیت ازدواج و تدابیر ازدواج گنجانده‌شده است.
گنجینهی دهم تدابیر حرکت و ریاضت، اهمیت و تعریف ورزش، برخی از فواید ورزش و انواع ورزش‌های روایی را موردبررسی قرار می‌دهد.
در گنجینهی یازدهم به انواع واکسن و روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها اشاره دارد.
و نهایتاً در گنجینهی آخر، تدابیر مسافرت را برای خوانندگان این کتاب به ارمغان آورده است.
فصل چهارم، راهکارهای روحی و معنوی که از مهم‌ترین آنها می‌توان به عناوین زیر اشاره کرد:
تعریف و تبیین معنوی روح، اذکار ویژه، قرائت قرآن، قرائت اذکار ویژه قبل و بعد از خواب، اقامه‌ی نماز و به دست کردن انگشترهای مأثور به‌طور مفصّل موردبررسی قرارگرفته است.
و درنهایت، مؤلف محترم فصل پنجم را بابیان خاطرات تبلیغی خویش به پایان می‌برد.